تحلیل سفره‌های نذری زنانه بر‌اساس نظریه آیین‌های گذار

آیین‏ها مجموعه‌ای از کنش‏ها و سخنانی هستند که در یک کیش و جامعة باورمند به حضور مؤثر موجودات فوق طبیعت برای تأثیر‌گذاردن بر آن‏ها و به شیوه‌های خاص انجام می‌شوند. دسته‏ای از آن‏ها آیین‏های جمعی‌اند که برخی در سطح اجتماع و برخی در فضای شخصی زندگی ادا می‌شوند. سفره‌های نذری از دستة دوم‌اند که بخش درخور توجهی از آن‏ها فقط از سوی زنان و در حضور زنان انجام می‌شوند. در این مقاله، کوشیده شده به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه می‌توان سفره‌های نذری در ایران را نوعی آیین گذار دانست و بر این اساس تحلیل کرد؟ آن‏گونه که نتایج بررسی نشان می‌دهد، این جمع‌های کوچک جماعت‏واره‌گون هرچند با تعریف آرنولد ون‏جنپ گویای مراحل گذار نیستند، با دیدگاه تکامل‌یافته‌تر ترنر در این مفهوم قرار می‌گیرند و اجزای این مناسک منطبق بر مراحل مورد نظر است. پژوهش حاضر بر‌اساس شناخت بخشی از آیین‏های زنانة ایران شکل گرفته است که تاکنون کمتر از منظر علمی‌ بررسی شده‌اند و معمولاًً فقط با عنوان رسوم عامیانه معرفی شده‏اند. لذا تعدادی از سفره‌های نذر در پنج منطقة ایران با روش مردم‏نگاری مطالعه شده‏اند. گرد‏آوری اطلاعات نیز به شیوة مشاهدة مشارکتی و مصاحبه انجام شده ‏است. همان‏گونه که انتظار می‏رفت، این سفره‏ها پس از تجزیه به اجزای آیینی‏شان با بهره‏گیری از نظریة آیین گذار ون‏جنپ (به روایت ترنر) در مراحل گذار جای گرفتند. پیش از آن، مصداق‏های جنبه‏های جماعت‏وارگی و آستانگی و نیز شکل‏های انتقال امر مقدس هم در این آیین‏ها یافت شدند.